Oldenzaal herdenkt weggevoerde Sinti

De sociale sofa aan de Oostwal, een buitenbank met een verhaal in mozaïek. Het is een markant punt in onze binnenstad en vormt mede een belangrijk deel in de geschiedenis van onze stad. Afgelopen maandag was ik er al vroeg voor een bijzondere gelegenheid. Ik wilde niets missen van de Sinti herdenking die gehouden werd.

OLDENZAAL - Daar stond ze plotseling voor mij met een vriendelijke groet; Marietje Hofmeijer – Menkveld (79) met in haar hand drie rozen die ze wilde leggen op de herdenkingsplek dichtbij haar woning. Dichtbij op deze plek aan de vroegere Poortstraat 21 stond de woning van de familie Cohen. Vanuit deze plek zijn in de loop van de Tweede Wereldoorlog op verschillende tijdstippen eerst drie leden van de joodse familie Cohen gedeporteerd en later zes leden van de Sinti familie Weiss.

Het verhaal in het kort. De familie Weiss behoorde tot de Sinti. Ze woonden sinds 26 juli 1943 aan de Poortstraat 21 te Oldenzaal. De familie bestond uit handelaren, vioolbouwers en vooral muzikanten. Ze hadden gezamenlijk een Koninklijk Orkest en hebben zelfs gespeeld voor Keizer Wilhelm en Koningin Victoria. Hun voorouders reisden eeuwenlang door vele landen met hun woonwagens. Tot op een dag in 1943 het reisverbod voor woonwagens werd ingevoerd door nazi-Duitsland. De wielen van woonwagens moesten eraf of werden in beslag genomen, net als de paarden die van de Sinti waren. 

In de nacht van 15 op 16 mei 1944 werden in Oldenzaal – als enige plaats in Overijssel – tijdens een landelijke razzia ’s morgens om vier uur zes leden van de familie Weiss uit hun woning aan de Poortstraat gehaald. Dat gebeurde in opdracht van de Duitse bezetter door twee Oldenzaalse marechaussees. Vermoedelijk onder het mom van een identificatiecontrole. Naast dezes Sinti verbleven drie leden van de familie Braun in het huis. Ook zij werden opgepakt en op transport gesteld naar Westerbork. Kort na aankomst in Westerbork zijn de drie leden van de familie Braun vrijgelaten. Zij waren namelijk woonwagenbewoners en geen Sinti of Roma.

De familie Weiss werd op 19 mei weggevoerd met het beruchte ‘zigeunertransport’. Ze stierven in verschillende concentratiekampen of tijdens de dodenmarsen. Alle uit Oldenzaal weggevoerde familieleden zijn omgebracht. Zes andere leden van de familie Weiss waren kort voordat de razzia plaatsvond, vertrokken uit de woning omdat ze het in Oldenzaal niet meer vertrouwden in verband met de vele NSB’ers. Door onder te duiken hebben zij de oorlog overleefd.

Maandag 16 mei heeft er een sobere en ingetogen herdenking plaatsgevonden ter nagedachtenis aan de Roma en Sinti die van uit Oldenzaal zijn afgevoerd naar de concentratiekampen. De herdenking maakte een aanvang bij de sociale sofa aan de Oostwal. Vlakbij de plek waar zich in de Tweede Wereldoorlog dramatische dingen hebben afgespeeld. Leerlingen van het Twents Carmel College waren met hun docenten naar de herdenkingsplek getogen. Er werden bij de sociale sofa bloemen gelegd. Daarna volgt een korte wandeling naar het Sintimonument in de Herdenkingstuin achter het stadhuis waar bij het Sintimonument een herdenkingsplechtigheid plaatsvond. Bijzonder ieder jaar weer, de betrokkenheid van jong en oud bij deze herdenkingen. De woorden van ceremoniemeester van het comité Nationaal Feest en Gedenkdagen Oldenzaal, Barend Broekhuizen, klinken nog door in de dagen erna: Opdat wij niet vergeten...